Modem və Router

Router və modem – internetin idarəçiləri

Gündəlik internet istifadəsinin arxasında görünməz, amma son dərəcə vacib iki cihaz dayanır – router və modem. Bu cihazlar birlikdə işləyərək internet siqnalının evə və ya ofisə ötürülməsini, həm də bir neçə cihaz arasında paylanmasını təmin edir. Onların düzgün seçimi və quraşdırılması şəbəkənin sabitliyi, təhlükəsizliyi və ümumi sürəti baxımından əsas rol oynayır.

Router, sadə dillə desək, internet siqnalını paylayan “idarəedici mərkəzdir”. O, modemdən aldığı siqnalı kabel və ya naqilsiz bağlantı vasitəsilə bütün cihazlara bölür. Kompüter, noutbuk, smart televizor, telefon və digər cihazlar router vasitəsilə eyni internet xəttinə qoşulur.

Modem isə bu zəncirin başlanğıc nöqtəsidir. O, internet provayderindən (optik, ADSL və ya mobil şəbəkə ilə) gələn siqnalı qəbul edib routerə ötürür. Router isə həmin siqnalı bölərək bütün cihazlara paylayır. Bəzi modellərdə bu iki cihaz birləşdirilib — yəni həm modem, həm də router funksiyasını eyni anda yerinə yetirir.

Router və modem olmadan internet şəbəkəsinin işləməsi mümkün deyil. Onlar məlumat axınını tənzimləyir, IP ünvanları idarə edir və cihazlar arasında əlaqə yaradır. Yeni nəsil router modelləri artıq ağıllı idarəetmə sistemləri, təhlükəsizlik divarları və enerji qənaəti funksiyaları ilə təchiz olunur.

Bu cihazlar həmçinin məlumatın təhlükəsiz ötürülməsi üçün şifrələmə sistemləri ilə işləyir. Router üzərindən keçən məlumat şifrələnərək ötürülür, bu da icazəsiz qoşulmaların qarşısını alır. Bu xüsusilə ofis mühitində məlumat məxfiliyi üçün vacibdir.

Müasir router modelləri artıq sadəcə siqnal paylayıcısı deyil, həm də ağıllı idarəetmə mərkəzidir. Mobil tətbiqlər vasitəsilə sürətə nəzarət etmək, cihazların prioritetini təyin etmək və Wi-Fi şəbəkəsini uzaqdan idarə etmək mümkündür.

Wi-Fi router ev və ofis şəbəkəsinin mərkəzidir

Wi-Fi router bu gün hər bir evin və ofisin əsas şəbəkə cihazıdır. O, naqilsiz əlaqə sayəsində bütün cihazları bir sistem altında birləşdirir. Routerin əsas vəzifəsi siqnalı paylamaq olsa da, yeni modellər artıq çoxfunksiyalı sistemlərə çevrilib.

Wi-Fi router cihazları adətən iki və ya daha çox antenaya malik olur. Bu antenalar siqnalı həm üfüqi, həm də şaquli istiqamətdə paylayır, nəticədə otaqlarda daha sabit əlaqə təmin edilir. Dual-band routerlər 2.4 GHz və 5 GHz tezlik aralığında işləyir, bu da sürətin qorunmasına və siqnal sıxlığının azaldılmasına kömək edir.

Ofis mühitində Wi-Fi router daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Burada bir neçə kompüter, printer, IP telefon və server eyni anda işləyir. Router bu trafiki balanslaşdırır və şəbəkə yükünü bərabər paylayır. Beləliklə, məlumat mübadiləsi gecikmədən və itkisiz həyata keçirilir.

Router həm də enerji səmərəliliyi baxımından yenilənib. Yeni modellərdə avtomatik enerji idarəetmə sistemi mövcuddur – aktiv olmayan cihazlar üçün siqnal gücü azaldılır, nəticədə enerji sərfiyyatı minimuma enir.

Wi-Fi router həm evdə, həm ofisdə internetin əsas dayaq nöqtəsidir. Onun düzgün seçilməsi və quraşdırılması yalnız sürətə deyil, həm də təhlükəsizliyə birbaşa təsir göstərir.

Modem və router arasında əsas fərqlər nələrdir?

Router və modem adətən birlikdə işlədiyi üçün çoxları onları eyni cihaz hesab edir. Amma əslində, bu iki avadanlıq fərqli və bir-birini tamamlayan funksiyalara malikdir. Router siqnalı paylayır, modem isə internetin özünü təmin edir. Sadə desək, modem olmasa, internet evə gəlməz, router olmasa isə o internet cihazlara bölünməz.

Modem internet provayderindən gələn siqnalı qəbul edir və onu routerə ötürür. Bu siqnal DSL, optik (fiber), kabel və ya mobil şəbəkə (SIM kart) vasitəsilə ötürülə bilər. Modem həmin məlumatı analoq siqnaldan rəqəmsal formata çevirərək kompüterin tanıya biləcəyi vəziyyətə gətirir.

Router isə bu siqnalı alır və bir neçə cihaz arasında bölür. Məsələn, evdə eyni anda telefon, televizor və noutbuk internetə qoşulursa, bu prosesi router idarə edir. Router həm naqilli (Ethernet) bağlantıları, həm də Wi-Fi üzərindən naqilsiz əlaqəni təmin edir.

Bir çox istifadəçi “Wi-Fi router” dedikdə, həm routeri, həm də modemi birlikdə nəzərdə tutur. Bəzi modellər bu iki funksiyanı birləşdirir — belə cihazlara “modem-router” və ya “gateway” deyilir. Bu variantlar həm sadə, həm də daha az yer tutan həll sayılır, çünki iki cihaz yerinə bir cihazdan istifadə olunur.

İnternet siqnalının qəbul və paylanma prosesi

Modem internet siqnalını qəbul etdikdən sonra router bu siqnalı daxili şəbəkəyə yönəldir. Routerin daxilində “DHCP server” adlı funksiya var. O, hər bir qoşulan cihaz üçün unikal IP ünvan yaradır. Bu sayədə, eyni şəbəkədəki onlarla cihaz bir-birinə mane olmadan internetdən istifadə edə bilir.

Məlumat ötürülməsi router üzərindən iki istiqamətdə aparılır: daxili və xarici trafik. Xarici trafik internetə çıxan məlumatlardır (məsələn, veb səhifə sorğuları), daxili trafik isə eyni şəbəkədəki cihazlar arasında baş verən məlumat mübadiləsidir. Router bu axını idarə edir və prioritetləri müəyyənləşdirir.

Bu idarəetmə mexanizmi həm sürəti qoruyur, həm də təhlükəsizlik yaradır. Router üzərindəki firewall sistemi zərərli əlaqələri bloklayır və icazəsiz qoşulmaların qarşısını alır.

Kombinə edilmiş Wi-Fi router modelləri

Son illərdə ən çox yayılmış cihaz növü “Wi-Fi router-modem” modelləridir. Bu cihazlar həm provayder siqnalını qəbul edir, həm də onu Wi-Fi vasitəsilə paylayır. Belə sistemlər sadə quraşdırılır və daha az enerji sərf edir.

Wi-Fi router modelləri xüsusilə mənzillər və kiçik ofislər üçün uyğundur. Onların üzərində bir neçə LAN port, bir WAN port və bəzən də USB giriş olur. Bu sayədə printer, yaddaş cihazı və IP kamera kimi avadanlıqlar da eyni şəbəkəyə qoşula bilir.

Kabel internet üçün nəzərdə tutulan router-modemlərdə koaksial bağlantı, fiber sistemlərdə isə optik portlar istifadə olunur. Mobil şəbəkə dəstəkləyən modellərdə SIM kart yuvası yerləşir — bu, ən çox ofislərdə ehtiyat internet xətti kimi istifadə olunur.

Wi-Fi router modelləri sadəcə rahatlıq deyil, həm də təhlükəsizlik üstünlüyü yaradır. Çünki bir cihaz üzərindən bütün idarəetmə mərkəzləşdirilir və sistem nəzarəti sadələşir.

Router seçərkən nələrə önəm verməliyik?

Router seçimi çox vaxt “sürət” və “qiymət” kimi sadə meyarlarla edilir, amma əslində düzgün seçim üçün bir neçə vacib texniki detal nəzərə alınmalıdır. Evdə və ya ofisdə internetin sabit, güclü və təhlükəsiz olması məhz router modelindən asılıdır. Yaxşı seçilmiş router, zəif internet paketində belə maksimal performans göstərə bilər.

Router seçərkən ilk növbədə bağlantı növü nəzərə alınmalıdır. Əgər internet optik (fiber) xəttlə gəlirsə, ən azı “Gigabit router” modelləri seçilməlidir. ADSL və ya mobil şəbəkə üçün isə standart 100 Mbps-lik modellər kifayətdir.

Routerin prosessoru və daxili yaddaşı da mühüm rol oynayır. Daha güclü prosessor routerin eyni anda çox sayda cihazı idarə etməsinə imkan verir. Evdə bir neçə telefon, smart televizor və noutbuk eyni anda istifadə olunursa, bu xüsusiyyət xüsusilə vacibdir.

Wi-Fi router modellərində antenaların sayı və siqnal paylanma bucağı sabit əlaqə üçün əsas faktordur. İki və ya üç antenalı modellər ev üçün idealdır. Daha böyük ofis və çoxmərtəbəli məkanlarda isə 4 və ya 6 antenalı dual-band və ya tri-band routerlər seçilməlidir.

Antena sayı, tezlik və şəbəkə texnologiyaları

Wi-Fi router modelləri fərqli tezlik aralıqlarında işləyir. Ən çox istifadə olunan 2.4 GHz və 5 GHz tezliklər fərqli üstünlüklərə malikdir. 2.4 GHz siqnal daha geniş ərazini əhatə edir, lakin daha yavaşdır. 5 GHz isə daha yüksək sürət verir, amma divarlar və maneələr siqnalı zəiflədə bilər. Dual-band router modelləri hər iki tezliyi eyni anda istifadə edərək bu balansı qoruyur.

Router seçərkən texnologiya nəsli də vacibdir. Köhnə nəsil Wi-Fi 4 (802.11n) modelləri artıq zəif hesab olunur. Wi-Fi 5 (802.11ac) və xüsusilə Wi-Fi 6 (802.11ax) modelləri isə həm daha sürətli, həm də enerjiyə qənaətlidir. Wi-Fi 6 router eyni anda daha çox cihazı idarə edə bilir və “OFDMA” texnologiyası sayəsində məlumat axınını optimallaşdırır.

Bəzi premium router modelləri “beamforming” funksiyasına malikdir. Bu texnologiya siqnalı cihazın istiqamətinə yönəldir, nəticədə daha sabit və güclü əlaqə yaranır. Bu xüsusiyyət, xüsusilə oyun və onlayn görüşlər üçün çox vacibdir.

Təhlükəsizlik və idarəetmə funksiyaları

Router yalnız siqnal paylayıcısı deyil, həm də təhlükəsizlik qapısı rolunu oynayır. Daxili firewall sistemi şəbəkəni icazəsiz girişlərdən qoruyur. WPA3 şifrələmə standartını dəstəkləyən modellər daha təhlükəsiz hesab olunur.

Routerin idarəetmə funksiyaları da seçim zamanı nəzərə alınmalıdır. Yeni nəsil Wi-Fi router modellərində mobil tətbiqlər vasitəsilə uzaqdan nəzarət, sürət məhdudiyyəti və cihaz izləmə funksiyaları var. Məsələn, TP-Link Tether və ya ASUS Router tətbiqləri vasitəsilə hər bir cihazın istifadəsini real vaxtda izləmək mümkündür.

Valideyn nəzarəti və “guest network” (qonaq şəbəkəsi) funksiyaları da müasir router modellərində olmalıdır. Bu sistem sayəsində ev şəbəkəsi təhlükəsiz qalır, qonaq istifadəçilər isə məhdud internet girişinə sahib olur.

Wi-Fi router necə düzgün quraşdırılmalıdır və siqnal necə gücləndirilir?

Router nə qədər güclü olsa da, düzgün yerləşdirilmədikdə və optimallaşdırılmadıqda internet keyfiyyəti nəzərəçarpacaq dərəcədə zəifləyir. Wi-Fi router quraşdırılarkən həm fiziki mövqe, həm tezlik bölgüsü, həm də şəbəkə parametrləri vacib rol oynayır. Quraşdırma zamanı edilən xırda səhvlər belə siqnalın zəifləməsinə və sürətin azalmasına səbəb ola bilər.

Routeri evin və ya ofisin mümkün qədər mərkəzində yerləşdirmək lazımdır. Siqnal antenalar vasitəsilə hər istiqamətə yayıldığı üçün onu divar, metal obyekt və elektrik cihazlarından uzaq saxlamaq vacibdir. Məsələn, soyuducu, mikrodalğalı soba və televizor kimi cihazlar Wi-Fi dalğalarını udur və əlaqəni zəiflədir.

Routerin antenalarının istiqaməti də əhəmiyyətlidir. Əgər bir neçə mərtəbə varsa, bir antenanı üfüqi, digərlərini isə şaquli vəziyyətdə saxlamaq siqnalın həm yuxarı, həm aşağı, həm də yan istiqamətlərdə bərabər yayılmasına kömək edir.

Evdə yerləşdirmə prinsipi və tezlik bölünməsi

Evdə və ya ofisdə Wi-Fi router quraşdırılarkən tezliklərin bölgüsünü düzgün tənzimləmək vacibdir. 2.4 GHz tezliyi geniş əhatə dairəsi təmin edir, amma çoxsaylı cihazlar eyni tezlikdə olduqda sürət azalır. 5 GHz isə daha az maneə ilə yüksək sürət verir, lakin məsafə artdıqca siqnal zəifləyir.

Dual-band router modellərində bu iki tezlik avtomatik paylana bilir. Router siqnalın zəif olduğu sahələrdə cihazları 2.4 GHz-ə, yaxın məsafələrdə isə 5 GHz-ə yönləndirir. Bu, istifadəçi üçün həm sabit, həm də balanslı bağlantı yaradır.

Quraşdırmadan sonra routerin idarəetmə panelinə daxil olaraq (adətən 192.168.0.1 və ya 192.168.1.1) SSID, şifrə və təhlükəsizlik parametrlərini dəyişmək lazımdır. Güclü parol seçilməsi və şəbəkə adının dəyişdirilməsi həm təhlükəsizliyi artırır, həm də sistemin unikal olmasını təmin edir.

Mesh sistemlər və Access Point-lərlə genişləndirmə

Böyük evlərdə və ya çoxmərtəbəli ofislərdə tək bir router bəzən bütün ərazini əhatə etmir. Bu halda ən optimal həll mesh sistemlər və ya əlavə access point-lərdən istifadə etməkdir. Mesh Wi-Fi sistemi bir neçə routerin bir şəbəkə kimi işləməsinə imkan verir. Cihazlar bir-biri ilə əlaqədə qalır və istifadəçi hərəkət etdikcə avtomatik olaraq ən güclü siqnala qoşulur.

Bu sistemdə bağlantı fasiləsiz olur, çünki cihazlar arasında keçid zamanı internet kəsilmir. ASUS AiMesh, TP-Link Deco və Xiaomi Mesh modelləri bu texnologiyanın ən çox istifadə olunan nümunələrindəndir.

Access point isə routerdən gələn siqnalı gücləndirərək daha uzaq nöqtələrə ötürür. Onlar xüsusilə ofis və anbar kimi böyük ərazilərdə effektiv nəticə verir. Əgər Wi-Fi router siqnalı 10–15 metr radiusda zəifləyirsə, bir və ya iki access point əlavə etmək bu problemi tam həll edir.

Siqnalın gücləndirilməsi üçün bir digər üsul da router proqram təminatının (firmware) yenilənməsidir. Yenilənmiş versiyalar adətən performans və sabitlik təkmilləşdirmələri ilə gəlir.

Wi-Fi router düzgün yerləşdirildikdə, tezlik balansı qorunduqda və siqnal gücləndiricilər istifadə edildikdə internetin sabitliyi və sürəti maksimum səviyyəyə çatır. Bu, evdə film izləməkdən tutmuş ofisdə böyük faylların ötürülməsinə qədər hər prosesi daha axıcı və etibarlı edir.

Ən çox istifadə olunan router və modem markaları

Şəbəkə texnologiyaları bazarında onlarla istehsalçı olsa da, yalnız bir neçə marka illər ərzində sabit keyfiyyəti, təhlükəsizliyi və performansı ilə fərqlənə bilib. Router və modem seçərkən təkcə qiymətə deyil, həm də cihazın texnoloji nəsli, proqram dəstəyi və xidmət etibarlılığına diqqət etmək vacibdir.

TP-Link markası ev və ofis istifadəçiləri arasında ən populyar seçimlərdən biridir. Şirkət həm ucuz, həm də yüksək səviyyəli modellər istehsal edir. TP-Link Archer və Deco seriyası xüsusilə Wi-Fi 6 dəstəyi, geniş əhatə dairəsi və mobil tətbiq vasitəsilə idarəetmə funksiyaları ilə tanınır. Deco seriyası mesh texnologiyasını dəstəklədiyi üçün böyük evlərdə siqnalın sabit qalmasını təmin edir.

ASUS router modelləri daha çox oyunçular və yüksək sürətə ehtiyacı olan istifadəçilər üçün nəzərdə tutulub. ASUS RT-AX seriyası (Wi-Fi 6) həm yüksək bant genişliyi, həm də çoxsaylı cihaz bağlantısında sabit performansla seçilir. ASUS router modellərində “AiProtection” adlı təhlükəsizlik sistemi yerləşdirilib — bu sistem zərərli trafiki avtomatik bloklayır.

Xiaomi markası son illərdə sərfəli qiymət və güclü texniki göstəriciləri ilə populyarlıq qazanıb. Onun Mi Router və Mesh seriyaları həm müasir dizayn, həm də sadə idarəetmə ilə fərqlənir. Xiaomi router modelləri xüsusilə smart ev sistemləri ilə inteqrasiya oluna bilir.

Huawei və ZTE daha çox modem seqmentində tanınır. Bu markalar mobil şəbəkə və fiber bağlantı üçün həm portativ, həm də sabit modem modelləri istehsal edir. Huawei B seriyası modemlər SIM kart dəstəyi ilə ofis və səyyar internet üçün ideal sayılır.

Netgear markası isə peşəkar səviyyəli şəbəkə avadanlıqları ilə tanınır. Onun Nighthawk seriyası yüksək bant genişliyi, oyun rejimi və dinamik trafikin prioritetləşdirilməsi funksiyaları ilə fərqlənir. Netgear həmçinin geniş idarəetmə alətləri və təhlükəsizlik əlavələri təklif edir.

D-Link uzun illərdir ki, router və modem bazarında mövcuddur və əsasən ofis seqmentinə fokuslanır. D-Link modem və router modelləri sabit performans, uzunmüddətli işləmə və sadə konfiqurasiya ilə seçilir.

Router və modem markaları arasında seçim edərkən, ilk növbədə cihazın Wi-Fi texnologiyası (Wi-Fi 5 və ya Wi-Fi 6), tezlik aralığı və port sayı nəzərə alınmalıdır. Müasir modellərin əksəriyyəti həm naqilli, həm də naqilsiz şəbəkə əlaqəsini dəstəkləyir və mobil tətbiqlər vasitəsilə idarə oluna bilir.