Gaming Monitor

Oyun təcrübəsini dəyişən ekran amilləri hansılardır?

Oyun zamanı gördüyün hər detal, hiss etdiyin hər hərəkət — hamısı ekranın texniki xüsusiyyətlərindən asılıdır. Gaming monitor sadəcə görüntü ötürən qurğu deyil; o, oyunun dinamikliyini, rəng atmosferini və hətta reaksiyanın sürətini müəyyən edən əsas komponentdir.

Oyun monitorları ilə adi ofis ekranları arasındakı fərq ilk baxışdan hiss olunur. Sadə monitorlar stabil görüntü üçün hazırlanır, halbuki oyun ekranları saniyədə yüzlərlə kadrı emal etmək üçün optimallaşdırılıb. Bu fərq, xüsusən sürətli hərəkətli oyunlarda — FPS, yarış və ya idman janrlarında — daha aydın görünür.

Gaming monitor seçimi həm qrafik kartın gücünə, həm də istifadəçinin oyun tərzinə bağlıdır. Yüksək kadr tezliyi və az cavab müddəti, oyunçunun hərəkətlərini ekranda demək olar ki, gecikməsiz göstərir. Bu da oyunda refleks üstünlüyü yaradır — xüsusən onlayn rəqabətli oyunlarda bu fərq qələbə ilə məğlubiyyət arasında sərhəd yarada bilər.

Bundan əlavə, monitorun rəng kalibrasiyası və kontrast səviyyəsi də vizual immersiyanı gücləndirir. Oyun səhnəsindəki qaranlıq yerləri daha real göstərmək üçün “Black Equalizer” kimi xüsusiyyətlər oyunçunun rəqibini daha tez fərq etməsinə kömək edir.

Gaming monitorlar həm də ergonomika baxımından fərqli dizayna malik olur. Tənzimlənən ayaqlı modellər uzunmüddətli oturuşlarda rahatlıq yaradır, bəzi modellər isə pivot funksiyası ilə portret rejimində işləməyə imkan verir.

Kadr sürəti və cavab müddəti oyuna necə təsir edir

Kadr sürəti (Hz) və cavab müddəti (ms) oyun təcrübəsinin ən vacib iki göstəricisidir. 60 Hz-lik adi monitor saniyədə 60 kadr göstərə bilər, halbuki 144 Hz və ya 240 Hz-lik gaming monitor eyni müddətdə iki-üç dəfə çox kadr yeniləyir. Bu fərq hərəkətin axıcılığında və görüntünün “bulanıqlaşmamasında” dərhal hiss olunur.

Cavab müddəti isə piksellərin bir rəngdən digərinə keçid sürətidir. Əgər bu göstərici yüksəkdirsə, hərəkət zamanı “ghosting” — yəni kölgə izi effekti yaranır. Oyunçular üçün 1 ms və ya 2 ms cavab müddəti ideal hesab olunur.

Input lag nədir, real oyunda necə hiss olunur

Input lag oyunçunun klaviatura və ya siçanla etdiyi hərəkətin ekranda görünməsi arasındakı gecikmədir. Gözlə sezilməyən 20–30 ms fərq belə refleks oyunlarında böyük təsir göstərə bilər. Yüksək Hz-lik gaming monitor modelləri və “Game Mode” funksiyası bu gecikməni azaldaraq oyunçunun reaksiyasını daha təbii hala gətirir.

Oyun zamanı sanki hər hərəkətin dərhal ekranda əks olunması “immersive” təcrübəni yaradır. Buna görə də oyunçuların çoxu adi ofis monitorlarından gaming monitorlara keçid etdikdə fərqi bir neçə dəqiqə içində hiss edir.

144 Hz ilə 240 Hz arasında hansı situasiyada fərq görünür?

Oyunçular arasında ən çox verilən suallardan biri budur: 144 Hz-lik monitorla 240 Hz-lik monitor arasında həqiqətən böyük fərq varmı? Cavab — oyun tərzindən, reaksiyadan və diqqət səviyyəsindən asılıdır.

144 Hz artıq illərdir oyun standartı sayılır. Bu tezlik saniyədə 144 kadr göstərərək 60 Hz-lik adi monitorlara nisbətən 2 dəfə daha axıcı görüntü yaradır. Lakin 240 Hz monitorlar hərəkətlərin daha da yumşaq olmasına, mikrogecikmələrin minimuma enməsinə imkan verir. Bu fərq xüsusilə kompetitiv FPS və MOBA oyunlarında — məsələn, Counter-Strike 2, Valorant və ya Apex Legends kimi türlərdə hiss olunur.

Bu oyunlarda oyunçunun reaksiyası millisaniyələrlə ölçülür. Əgər ekran hər hərəkəti daha tez yeniləyirsə, oyunçu rivalını bir an əvvəl görür və daha sürətli reaksiya verir. Yəni 240 Hz monitor sadəcə estetik deyil, funksional üstünlük də yaradır.

Digər janrlarda — strategiya, macəra və simulyasiya oyunlarında isə 144 Hz artıq kifayət hesab olunur. Bu növ oyunlarda reaksiya deyil, detal və rəng doyumu önəmlidir. Ona görə 240 Hz əvəzinə daha yüksək çözünürlük və rəng dəqiqliyi olan oled və ya IPS panel seçimi daha məntiqli ola bilir.

Bundan başqa, 240 Hz monitorların tam potensialını görmək üçün güclü GPU lazımdır. Əgər qrafika kartı oyunda 200 FPS-dən aşağı kadr göstərirsə, 144 Hz monitor praktik baxımdan daha uyğun seçim sayılır. Yəni monitorlar və sistem performansı arasında balans olmasa, artıq Hz sayı gözlə görülən fərq yaratmır.

Panel seçimi oyun üslubunu necə dəyişir?

Gaming monitor seçərkən panel növü çox vaxt diqqətdən qaçır, amma əslində bu, oyunun necə hiss olunacağını müəyyən edən əsas faktorlardandır. Hər panel tipi — IPS, VA, TN və OLED — fərqli oyun tərzinə və istifadəçi vərdişinə uyğundur. Görüntü axıcılığı, rəng dərinliyi və kontrast dəyərləri məhz panel texnologiyasından asılıdır.

Panel növü təkcə texniki göstərici deyil; o, oyun atmosferini dəyişir. Məsələn, eyni oyunu TN panelli və OLED panelli monitorlarda oynadıqda fərqi dərhal hiss etmək olur: biri sürətli, amma bir qədər solğun, digəri isə daha parlaq və kinoya bənzər vizuallığa malikdir.

IPS, VA, TN: hansı oyun tiplərinə uyğundur

IPS panellər rəng sabitliyi və baxış bucağı ilə seçilir. Bu, xüsusilə RPG, strategiya və vizual zəngin oyunlarda vacibdir. IPS panelli gaming monitor uzun müddətli seanslarda gözləri daha az yorur və eyni anda bir neçə kadrın vizual detallarını dəqiq göstərir.

TN panellər ən sürətli cavab müddətinə malikdir. Bu tip monitorlar e-idman və FPS oyunçuları arasında populyardır, çünki 1 ms cavab sürəti refleks üstünlüyü yaradır. Lakin TN ekranlarda rənglər bir qədər dar spektrdə göstərilir və baxış bucağı məhduddur.

VA panellər isə iki texnologiya arasında balans yaradır. Onlar TN qədər sürətli, IPS qədər rəngli olmasa da, yüksək kontrast dəyəri ilə tanınır. Qaranlıq səhnələrin çox olduğu oyunlarda VA panellər daha real dərinlik effekti verir.

OLED-in üstünlükləri və ehtimal olunan risklər

OLED panellər gaming monitor bazarında son illərin ən böyük yeniliyidir. Hər piksel öz işığını yaydığı üçün rənglər daha canlı, qara tonlar isə tamamilə dərin görünür. Bu, oyunlarda vizual immersiyanı maksimum səviyyəyə çıxarır.

Lakin OLED texnologiyasının bəzi məhdudiyyətləri də var. Statik görüntülər uzun müddət ekranda qaldıqda “burn-in” effekti yarana bilər — yəni sabit elementlərin izi qalır. Buna görə istehsalçılar artıq “pixel refresh” və “auto brightness limiter” kimi qoruyucu sistemlər əlavə edirlər.

Adaptive sync kadr qırılmaları olmadan axıcı görüntünü necə təmin edir?

Oyun zamanı hərəkətlərin bəzən “qırıldığını” — yəni ekranın bir hissəsində yeni, digər hissəsində köhnə kadrın göründüyünü yəqin ki, müşahidə etmisən. Bu hadisə “ekran yırtılması” adlanır və əsasən monitorun yeniləmə sürəti ilə qrafika kartının göndərdiyi kadr sayının uyğun gəlməməsi nəticəsində baş verir.

Adaptive sync texnologiyası bu problemi tamamilə həll etmək üçün yaradılıb. O, monitorun yeniləmə tezliyini qrafika kartının göstərdiyi kadr sürətinə uyğunlaşdırır. Nəticədə oyun zamanı hərəkətlər bir-birinə hamar şəkildə keçir, görüntü “kəsilmir” və hər səhnə təbii axınla göstərilir.

FreeSync və G-Sync iş prinsiplərinin sadə izahı

Adaptive sync-in iki əsas versiyası var — FreeSync (AMD tərəfindən) və G-Sync (NVIDIA tərəfindən).

FreeSync açıq standart texnologiyadır və çoxsaylı gaming monitor modellərində istifadə olunur. O, DisplayPort və HDMI üzərindən siqnal sinxronizasiyası yaradaraq kadrların ardıcıllığını qoruyur. Bu, oyun zamanı həm ləngiməni azaldır, həm də “frame drop” hallarını aradan qaldırır.

G-Sync isə NVIDIA tərəfindən hazırlanmış daha inkişaf etmiş sistemdir. Bu texnologiyada monitorun daxilində xüsusi modul yerləşir və bu modul qrafika kartı ilə birbaşa əlaqə saxlayır. Nəticədə görüntü axıcılığı daha sabit olur, lakin bu modellər bir qədər bahalıdır.

Adaptive sync həm 144 Hz, həm də 240 Hz gaming monitor modellərində böyük fərq yaradır. Bu xüsusiyyət olmadan, qrafika kartı çoxlu kadr göndərsə belə, monitor onları ardıcıl göstərə bilmir və nəticədə görüntü “sıçrayır”. Adaptive sync bu qeyri-sabitliyi tamamilə aradan qaldırır və oyunçunun diqqətini pozmadan axıcı təcrübə yaradır.

Bu texnologiya sayəsində oyun artıq texniki çatışmazlıqlardan azad olur — nə görüntü qırılması, nə də gecikmə hiss olunur. Buna görə də müasir gaming monitor seçərkən “Adaptive Sync”, “FreeSync” və ya “G-Sync Compatible” yazısını görmək, oyun keyfiyyətinin yüksək olacağına bir növ zəmanətdir.

Ekran ölçüsü, çözünürlük və GPU gücü arasında balans

Gaming monitor seçərkən istifadəçilərin ən çox buraxdığı səhvlərdən biri yalnız ekran ölçüsünə diqqət yetirməkdir. Halbuki ekranın ölçüsü, çözünürlüyü və qrafika kartının gücü bir-birinə uyğun olmasa, oyun təcrübəsi ciddi şəkildə zədələnə bilər. Bu üç amil bir sistem kimi işləməlidir.

Əgər ekran çox böyük, amma çözünürlük aşağıdırsa, görüntü bulanıq və piksel effekti ilə görünə bilər. Məsələn, 32 düymlük 1080p monitor yaxın məsafədən baxdıqda pikselləri aydın göstərir. Əksinə, çox yüksək çözünürlüklü (4K) ekranlarda isə GPU kifayət qədər güclü deyilsə, kadr sürəti aşağı düşür və oyun zamanı ləngimə yaranır.

Balanslı nəticə üçün oyunçuların çoxu 27 düymlük 1440p monitorlardan istifadə edir. Bu ölçü həm masaüstü baxımından rahatdır, həm də görüntü sıxlığı kifayət qədər yüksəkdir. Belə ekranlarda həm detalları itirmədən, həm də GPU-nu çox yormadan sabit 100–144 FPS əldə etmək mümkündür.

1080p, 1440p, 4K üçün praktik tövsiyələr

1080p monitorlar – rəqabətli oyunlar üçün idealdır. Yüksək FPS almaq asandır, çünki bu çözünürlükdə GPU-ya düşən yük az olur. Bu, xüsusilə e-idman oyunlarında üstünlük yaradır.

1440p monitorlar – həm performans, həm görüntü keyfiyyəti baxımından balanslı seçimdir. Qrafika kartı orta səviyyədədirsə (məsələn, RTX 4060 və ya RX 7700 XT kimi), bu çözünürlük optimal nəticə verir.

4K monitorlar – kinoya bənzər vizual keyfiyyət təqdim edir, amma çox güclü GPU tələb edir. RTX 4080 və ya daha yüksək səviyyəli kartlar bu çözünürlükdə sabit 120+ FPS göstərə bilər. Əks halda oyun çox gözəl görünsə də, hərəkət axıcılığı itir.

Ekran ölçüsü də bu balansda mühüm rol oynayır. Kiçik masaüstündə 32 düymlük ekran həm görmə bucağını məhdudlaşdırır, həm də boyun yorğunluğu yaradır. İdeal məsafə 27 düym üçün təxminən 60–70 sm-dir.

Monitorlar arasında seçim edərkən əsas qayda budur: görüntü keyfiyyəti ilə performans arasında tarazlıq tapmaq. Çözünürlük nə qədər yüksək olsa da, oyun yalnız sabit kadr sürəti ilə zövq verir.

Oyun yayımlayanlar üçün görüntü və səs qurğuları sinxron işləyə bilərmi?

Oyun yayımlamaq artıq hobbi deyil, bir çoxları üçün gəlir mənbəyinə çevrilib. Lakin uğurlu yayım üçün təkcə güclü kompüter kifayət etmir — əsas məsələ görüntü və səsin bir-birinə sinxron işləməsidir. Əgər görüntü bir saniyə gec gəlirsə və ya səs qabağa düşürsə, izləyici təcrübəsi dərhal pozulur.

Bu problemi həll edən əsas amil keyfiyyətli gaming monitor və düzgün qurulmuş audio sistemi arasındakı balansdır. Məsələn, aşağı input lag və yüksək Hz-lik ekran istifadə edildikdə, yayımlanan görüntü real zamana çox yaxın olur. Yüksək cavab sürətinə malik monitorlar siqnalı gecikmədən ötürür və bu, xüsusilə “face cam” ilə yayımlarda vacibdir.

Digər tərəfdən, səs tərəfi də eyni dərəcədə vacibdir. Əgər istifadəçi xarici mikrofon və ya veb kamera ilə yayımlayırsa, bu cihazların gecikməsi (latency) bəzən 100–200 ms ola bilər. Bu fərqi aradan qaldırmaq üçün yayım proqramlarında “audio delay compensation” funksiyasından istifadə edilir. OBS və ya Streamlabs kimi platformalarda bu tənzimləmə bir neçə saniyə içində edilir və səs-görüntü sinxronluğu bərpa olunur.

Oyun yayımlayanlar üçün ən optimal kombinasiya — 144 Hz və ya 240 Hz gaming monitor, sabit FPS və aşağı gecikməli səs qurğularıdır. Bu halda həm izləyicilər, həm də oyunçu üçün real vaxtda interaktiv və təbii təcrübə yaranır.

Səs və görüntü sinxronluğu həm də internet bağlantısından asılıdır. Yüksək Hz monitor olsa belə, zəif şəbəkə siqnalı gecikmə yarada bilər. Bu səbəbdən peşəkar yayımlar üçün kabelli bağlantı və ya yüksək sürətli Wi-Fi 6 istifadə olunur.

Göz rahatlığı üçün oyun rejimini necə tənzimləmək olar?

Uzunmüddətli oyun seansları zamanı gözlərə düşən yük çox vaxt hiss olunmur, lakin bir neçə saatdan sonra yanma, bulanıqlıq və fokus itkisi kimi əlamətlər ortaya çıxır. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün gaming monitor-larda xüsusi rejimlər və tənzimləmə funksiyaları yaradılıb. Düzgün parametrlər seçildikdə həm oyun keyfiyyəti artır, həm də göz sağlamlığı qorunur.

Oyun zamanı ekran parlaqlığı çox yüksək olduqda göz bəbəkləri davamlı daralır, bu da yorğunluğa səbəb olur. Monitorlarda “Brightness” dəyərini otağın işıq səviyyəsinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. Qaranlıq mühitdə 40–50%, gündüz və ya güclü işıqda 70–80% parlaqlıq optimal sayılır.

Parlaqlıq, HDR və mavi işıq filtri

HDR rejimi (High Dynamic Range) oyun səhnələrini daha parlaq və real göstərsə də, çox parlaq ekranda uzun müddət baxmaq gözləri yora bilər. Buna görə oyunçulara HDR funksiyasını yalnız zəruri hallarda aktiv saxlamaq tövsiyə olunur. Məsələn, filmə bənzər oyunlarda HDR möhtəşəm nəticə verir, amma e-idman oyunlarında kontrast fərqi çox artdığı üçün uzunmüddətli fokus çətinləşir.

Digər vacib funksiya — “Low Blue Light” və ya “Eye Saver Mode”dur. Bu rejim ekranın mavi işıq spektrini azaldaraq göz torluğuna düşən gərginliyi azaldır. Mavi işıq gecə vaxtı beyin fəaliyyətinə də təsir edir, çünki o, melatonin ifrazını azaldaraq yuxu rejimini poza bilər. Buna görə axşam saatlarında bu funksiyanı aktiv saxlamaq tövsiyə olunur.

Oyun rejimi həm də kontrast və rəng doymasına təsir edir. Çox yüksək kontrast göz üçün parlaq sahələrdə “yanma effekti” yarada bilər. Optimal balans üçün kontrastı 70–80% səviyyəsində saxlamaq və rəng temperaturunu “warm” rejimə gətirmək ən sağlam yanaşmadır.

Son olaraq, hər 45–60 dəqiqədən bir 5 dəqiqəlik fasilə vermək, uzağa baxmaq və işığı dəyişmək göz əzələlərini rahatladır. Göz sağlamlığı oyun performansının bir parçasıdır — yorğun gözlər diqqəti azaldır və refleksləri zəiflədir.

Masaya, oturuşa və məsafəyə görə gaming monitor yerləşdirilməsi

Oyun zamanı rahatlıq yalnız klaviatura və siçanla ölçülmür — monitorun masada yerləşdirilməsi bədən mövqeyinə, fokus səviyyəsinə və hətta oyun performansına birbaşa təsir edir. Monitor düzgün hündürlükdə və məsafədə olmadıqda həm gözlər, həm boyun, həm də çiyinlər artıq gərginlik altına düşür.

Ən ideal yerləşdirmə qaydası — monitorun ekran mərkəzi oyunçunun göz səviyyəsində olmalıdır. Əgər ekran çox aşağıdadırsa, oyunçu daim başını əyməli olur; bu da boyun əzələlərinə yük salır. Əksinə, çox yuxarıda yerləşən monitor baxış bucağını dəyişdirərək uzunmüddətli ağrılar yaradır.

Ekran məsafəsi də önəmlidir. Gaming monitorların ölçüsündən asılı olaraq bu məsafə dəyişə bilər, amma ümumi qayda belədir: ekranın diaqonalının 1,5–2 qatı qədər uzaqlıq. Məsələn, 27 düymlük monitor üçün bu təxminən 70–80 sm-dir. Bu məsafə həm görüntü rahatlığı yaradır, həm də gözlərin fokus məsafəsini qoruyur.

Monitorlar masa üzərində çox vaxt düz yerləşdirilir, amma oyunçular üçün bu hər zaman ideal deyil. Əgər oyun refleks və dəqiqlik tələb edirsə (məsələn, FPS və ya yarış oyunları), ekranın bir qədər aşağı bucaqla meyilli yerləşdirilməsi daha təbii baxış bucağı yaradır.

Masada yerləşdirmə zamanı işıq mənbəyinin yönü də nəzərə alınmalıdır. Arxadan gələn işıq ekran səthində parıltı (glare) yaradır və bu da oyunda detalları görməyi çətinləşdirir. Ən yaxşısı monitoru pəncərəyə perpendikulyar şəkildə yerləşdirmək və işıqlandırmanı yumşaq, diffuz formada saxlamaqdır.

Erqonomik dayaqlı gaming monitor modelləri bu problemi avtomatik həll edir — onlar hündürlüyə, bucağa və dönmə istiqamətinə görə tənzimlənir. Həmçinin, bəzi oyunçular “monitor arm” (tənzimlənən qol dayağı) istifadə edərək həm masada yerə qənaət edir, həm də istədikləri baxış bucağını asanlıqla tapırlar.