Flash Kart

Flash kart nədir və hansı məqsədlərlə istifadə olunur?

Flash kart – məlumatı saxlamaq, daşımaq və paylaşmaq üçün nəzərdə tutulmuş kiçik ölçülü portativ yaddaş qurğusudur. Onun əsas üstünlüyü hər yerə rahat daşına bilməsi və kompüterə birbaşa USB portu vasitəsilə qoşulmasıdır. Bu cihazlar istər sənəd, istər musiqi, istərsə də video fayllar üçün müvəqqəti və ya daimi saxlama vasitəsi kimi geniş istifadə olunur.

USB flash kart kompüterlər, televizorlar, avtomobil audio sistemləri, printerlər və hətta bəzi smart televizor modelləri ilə uyğun işləyir. O, enerjisini birbaşa qoşulduğu cihazdan alır, yəni ayrıca enerji mənbəyinə ehtiyac yoxdur. Bu da onu həm funksional, həm də praktik edir.

Flash kartın əsas prinsipi “flash memory” texnologiyasına əsaslanır — məlumat elektrik siqnalları vasitəsilə yazılır və saxlanılır, mexaniki hissə yoxdur. Buna görə də bu cihazlar zərbəyə qarşı davamlı, səssiz və enerji baxımından qənaətcildir.

USB flash kartların gündəlik həyatda rolu

Gündəlik iş mühitində flash kart demək olar ki, universal alətə çevrilib. Ofis sənədlərini, təqdimat fayllarını və ya qısa videoları aparmaq üçün ən sürətli üsullardan biridir. Bulud saxlama servisləri (Google Drive, Dropbox və s.) rahat olsa da, bəzən internetə çıxış məhdud olanda və ya gizlilik tələb olunduqda, USB flash kart daha etibarlı və çevik vasitə olur.

Məsələn, dizayner bir layihəni çap mərkəzinə aparmaq, müəllim dərs materialını məktəb kompyuterində göstərmək və ya tələbə prezentasiyasını auditoriyaya təqdim etmək istəyirsə, ən sadə yol bir flash kartdan istifadə etməkdir.

Portativ yaddaşın kompüterlərdən kənarda istifadəsi

Flash kart təkcə kompüter üçün deyil, bir çox digər cihaz üçün də məlumat mənbəyidir. Məsələn, avtomobil musiqi sisteminə qoşularaq mahnı kolleksiyasını oxuya bilir. Smart televizorlarda video oynatmaq, kamera və ya drondan çəkilmiş faylları ötürmək üçün də çox istifadə olunur.

Bu portativ yaddaş qurğusu həm şəxsi, həm də peşəkar istifadə üçün uyğundur. Onun universal uyğunluğu və kiçik ölçüsü onu gündəlik texnoloji həyatın ayrılmaz hissəsinə çevirib.

USB flash kartların yaddaş tutumu və sürəti arasında necə fərq var?

Flash kart seçərkən çoxları yalnız yaddaş tutumuna baxır, amma bu, cihazın real performansını tam göstərmir. USB flash kartın effektivliyi həm yaddaş həcmi, həm də məlumatın oxunma və yazma sürəti ilə ölçülür. Bəzən iki eyni tutumlu model arasında belə, 4–5 dəfə sürət fərqi ola bilər.

Flash kartların yaddaş tutumu adətən 16 GB-dan başlayaraq 1 TB-a qədər dəyişir. Amma yaddaş nə qədər böyük olsa da, əgər yazma sürəti aşağıdırsa, böyük faylları köçürmək uzun çəkəcək. Buna görə də seçərkən yalnız “GB” sayına yox, həm də “read/write speed” (oxuma/yazma sürəti) göstəricilərinə diqqət yetirmək vacibdir.

SSD-lər kimi, flash kartlar da NAND yaddaş texnologiyası ilə işləyir. Yaddaş tipi – SLC, MLC və ya TLC – sürətə və ömrə təsir göstərir. Məsələn, SLC tipli yaddaşlar daha bahalı, amma sürətli və uzunömürlüdür; TLC isə daha ucuz, lakin bir qədər zəif performans təklif edir.

USB 2.0 və USB 3.0 versiyaları arasında real fərqlər

Flash kartların sürətində ən mühüm rol oynayan amil onların USB versiyasıdır. USB 2.0 modelləri maksimal 30–35 MB/s sürət təklif edir. Bu, kiçik sənədlər üçün kifayət etsə də, böyük video və arxiv fayllarında çox yavaşdır. USB 3.0 və 3.1 modelləri isə 100 MB/s-dən 400 MB/s-ə qədər real sürət göstərə bilir.

Yəni, eyni 64 GB-lıq iki flash kart arasında fərq yalnız rəng və marka deyil, həm də texnoloji nəsil fərqidir. Mavi və ya tünd göy portlu modellər (USB 3.0 göstəricisi) daha yüksək ötürmə qabiliyyətinə malik olur.

Oxuma və yazma sürətinə təsir edən amillər

Sürət yalnız USB versiyası ilə müəyyən edilmir.

·       Kabel və port keyfiyyəti: ucuz adapterlər və köhnə portlar siqnal itkisinə səbəb ola bilər.

·       Fayl ölçüsü: çoxsaylı kiçik fayllar böyük bir fayldan daha yavaş yazılır.

·       Diskin doluluğu: flash kart dolduqca yazma sürəti azalır, çünki sistem boş blok tapmaqda çətinlik çəkir.

·       Temperatur: yüksək istilik uzunmüddətli istifadədə sürəti azalda bilər.

Bu amilləri nəzərə almaqla, sənin flash kartının həm sürətini, həm də ömrünü qorumaq mümkündür. Əgər sən böyük media faylları ilə işləyirsənsə, ən azı USB 3.0 versiyalı bir model seçmək daha məqsədəuyğundur.

Kiçik ölçülü yaddaş qurğularında məlumat təhlükəsizliyi necə təmin olunur?

Flash kartların əsas üstünlüyü onların kiçik ölçülü və daşınması asan olmasıdır. Amma bu xüsusiyyət eyni zamanda ən böyük risk mənbəyidir — çünki bu cür portativ yaddaş qurğuları çox asan itirilə və ya icazəsiz əllərə keçə bilər. Buna görə də usb flash kart istifadə edərkən məlumat təhlükəsizliyi məsələsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Sadə flash kart modelləri məlumatı qorumaq üçün daxili şifrələmə sisteminə malik olmur. Bu halda istifadəçi məlumatı qorumaq üçün əlavə proqram təminatından istifadə etməlidir. Məsələn, Windows-da BitLocker, macOS-da FileVault funksiyaları vasitəsilə flash kart tam şəkildə şifrələnə bilər. Şifrələmə aktivləşdirildikdən sonra həmin kart yalnız parol daxil edildikdə açılır və digər cihazlarda oxuna bilmir.

Peşəkar istifadə üçün nəzərdə tutulan bəzi modellər isə hardware encryption — yəni aparat səviyyəsində şifrələmə funksiyasına malik olur. Belə usb flash kart modelləri məlumatı yazılarkən avtomatik kodlaşdırır. Bu tip qurğular xüsusilə şirkətlər, fotoqraflar və tədqiqatçılar tərəfindən seçilir, çünki onlar üçün məlumatın məxfiliyi ən az sürət qədər vacibdir.

Şifrələnmiş flash kart modelləri

Şifrələnmiş flash kartlar adətən təhlükəsizlik səviyyəsinə görə fərqlənir. Bəzi modellərdə yalnız sadə parol sistemi olur, digərlərində isə iki mərhələli təsdiq (məsələn, parol + fiziki düymə) tətbiq edilir. Hətta barmaq izi skaneri ilə açılan premium modellər də mövcuddur.

Bu cihazlar adi flash kartlardan baha olsa da, iş və şəxsi məlumatları qorumaq baxımından çox daha etibarlıdır. Onların üstünlüyü odur ki, məlumat oğurlansa belə, disk fiziki olaraq əldə edilsə də, oxunmur.

İtki və oğurluq halında məlumatın qorunması yolları

Əgər istifadə etdiyin flash kartda mühüm sənədlər varsa, onu qorumağın ən sadə yolu ehtiyat nüsxə saxlamaqdır. Məlumatın bir nüsxəsini kompüterdə və ya bulud saxlama xidmətində saxlamaq, fiziki itki halında faylların bərpasını asanlaşdırır.

Bundan başqa, bəzi proqramlar “auto-delete after failed attempts” funksiyasına malikdir. Bu sistem bir neçə uğursuz parol cəhdindən sonra flash kartdakı məlumatı avtomatik silir. Bu xüsusiyyət xüsusilə gizli sənədlərlə işləyən istifadəçilər üçün faydalıdır.

Flash kartların fayl sistemi niyə vacibdir?

Flash kartlar sadəcə məlumat saxlama vasitəsi deyil — onların daxilindəki fayl sistemi məlumatın necə yazıldığını, oxunduğunu və idarə olunduğunu müəyyən edir. Yəni, eyni yaddaş tutumuna malik iki usb flash kart fərqli fayl sistemi ilə tamamilə fərqli şəkildə işləyə bilər. Bu, həm sürətə, həm uyğunluğa, həm də faylların ölçüsünə birbaşa təsir göstərir.

Fayl sistemi kompüterlə flash kart arasında bir növ tərcüməçi rolunu oynayır. O, faylların necə adlandırılacağını, hansı bloklarda saxlanılacağını və hansı cihazların onları oxuya biləcəyini müəyyən edir. Düzgün format seçilmədikdə, kart bəzi cihazlarda tanınmaya və ya böyük faylları qəbul etməyə bilər.

FAT32, exFAT və NTFS formatları arasındakı fərqlər

Ən çox istifadə olunan üç format var: FAT32, exFAT və NTFS.

·       FAT32 – köhnə, amma geniş uyğunluğa malik sistemdir. Əksər televizorlar, printerlər və audio sistemlər bu formatı tanıyır. Lakin onun bir ciddi məhdudiyyəti var: 4 GB-dan böyük faylları saxlamaq mümkün deyil. Bu, böyük video və arxiv faylları üçün problem yarada bilər.

·       exFAT – daha yeni və çevik formatdır. Həm Windows, həm də macOS tərəfindən tam dəstəklənir. exFAT formatlı flash kartlar 4 GB-dan böyük faylları rahatlıqla köçürə bilir. Buna görə də bu format universal seçim sayılır.

·       NTFS – əsasən Windows istifadəçiləri üçün nəzərdə tutulub. Daha güclü təhlükəsizlik və icazə sisteminə malikdir, lakin bəzi cihazlar (məsələn, televizorlar və ya oyun konsolları) NTFS formatlı kartları tanımaya bilər.

Bu fərqləri nəzərə alaraq, əgər flash kartı yalnız kompüterlər arasında istifadə edəcəksənsə, NTFS ən yaxşı seçimdir. Amma həm televizorda, həm noutbukda, həm də avtomobildə istifadə etməyi planlaşdırırsansa, exFAT formatı daha məqsədəuyğundur.

Fayl sistemi düzgün seçilmədikdə, flash kartın real performansı 30–40 faiz aşağı düşə bilər. Sürətli oxuma-yazma göstəricilərinə malik modellər belə, uyğunsuz formatda zəif nəticə verir. Buna görə yeni alınan hər usb flash kart ilk istifadə öncəsi formatlanmalıdır.

Flash kart seçərkən nəyə diqqət etmək lazımdır?

Bazarda onlarla fərqli marka və yüzlərlə model flash kart var. Onların hamısı eyni görünə bilər, amma performans, ömür və etibarlılıq baxımından ciddi fərqlər var. Düzgün seçim etmək üçün yalnız yaddaş tutumuna baxmaq kifayət deyil — bir neçə əsas göstərici nəzərə alınmalıdır.

Əvvəlcə flash kartın istifadə məqsədini müəyyənləşdirmək lazımdır. Əgər sən əsasən sənədlər və kiçik fayllarla işləyirsənsə, 32 GB və ya 64 GB tutumda bir model bəs edəcək. Amma video, dizayn layihələri və ya böyük proqram faylları ilə işləyirsənsə, 128 GB və yuxarı modellər daha məqsədəuyğundur.

Digər vacib amil sürətdir. Yüksək “read/write speed” dəyərlərinə malik usb flash kart modelləri böyük faylların köçürülməsini xeyli sürətləndirir. Bəzi istehsalçılar kart üzərində “100 MB/s” və ya “3.0” kimi göstəricilər yazır. Bu, məlumat ötürmə qabiliyyətini göstərir və real performans haqqında ilkin təsəvvür yaradır.

Brend seçimi də təsadüfi olmamalıdır. Keyfiyyətsiz və ucuz modellərdə tez-tez yaddaş çipləri aşağı səviyyəli olur, nəticədə kart bir neçə ay içində sıradan çıxır və məlumat bərpa edilmir. Məşhur istehsalçılar (SanDisk, Kingston, Samsung və s.) daha sabit məhsullar təqdim edir, çünki onlar yaddaş modullarını və kontrollerlərini daha keyfiyyətli test mərhələsindən keçirirlər.

Flash kartın korpus materialı və fiziki quruluşu da əhəmiyyətlidir. Metal korpuslu modellər istiliyə və zərbəyə daha dözümlüdür. Plastik modellər isə daha yüngül olur, amma uzunmüddətli istifadədə qırılma ehtimalı var. Əgər kartı tez-tez çantanla daşıyırsansa, qoruyucu qapaqlı və ya suya davamlı model seçmək daha məqsədəuyğundur.

Bundan əlavə, bəzi usb flash kart modellərində məlumat qoruma düyməsi (write protection switch) olur. Bu funksiya təsadüfi silinmənin qarşısını alır. Həmçinin, LED indikatorlu modellər məlumat yazılarkən aktivlik göstərdiyi üçün istifadə zamanı əlavə rahatlıq yaradır.

Nəhayət, qiymət və texniki göstərici arasında balans tapmaq vacibdir. Ən bahalı model həmişə ən yaxşı seçim deyil, amma ən ucuz modellər uzunmüddətli etibarlılıq baxımından risk daşıyır. Yadda saxla ki, flash kartdakı məlumat çox vaxt onun öz dəyərindən qat-qat qiymətlidir — buna görə seçim zamanı qənaət yox, etibar əsas meyardır.

Flash kartdan düzgün istifadə necə olmalıdır?

Flash kart çox sadə görünür, amma onun düzgün istifadə qaydalarına əməl edilmədikdə həm məlumat itkisi, həm də cihazın sıradan çıxması mümkündür. Bu portativ yaddaş qurğuları hər gün milyonlarla insan tərəfindən istifadə olunur, lakin çoxları onların uzunömürlü işləməsi üçün hansı vərdişlərin vacib olduğunu bilmir.

Əvvəlcə, flash kartı cihazdan çıxararkən onu sadəcə dartmaq düzgün deyil. Ən vacib qayda – “Safely Remove Hardware” və ya “Eject” funksiyasından istifadə etməkdir. Bu, yazılma prosesi tam bitməmiş kartın əlaqəsinin kəsilməsinin qarşısını alır. Əks halda fayllar zədələnə və ya fayl sistemi korlana bilər.

İkinci mühüm qayda – flash kartı sabit və təmiz portlarda istifadə etməkdir. Toz, rütubət və mexaniki təzyiq USB portuna və kartın kontakt hissəsinə zərər verə bilər. Buna görə, portu təmiz saxlamaq və kartı zorla daxil etməmək lazımdır.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, flash kartlar da elektron cihazlardır və temperaturdan təsirlənir. Onları birbaşa günəş işığında, avtomobilin içində və ya çox isti mühitdə saxlamaq, yaddaş çiplərinin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin, çox soyuq şəraitdə istifadə də elektron dövrələrdə kondensasiya yarada bilər.

Bir çox istifadəçi flash kartı “daimi yaddaş” kimi saxlayır, yəni oradakı faylları illərlə silmədən saxlayır. Bu yanaşma düzgün deyil. Kartı vaxtaşırı təmizləmək və yenidən formatlamaq onun yaddaş hüceyrələrinin balanslı şəkildə işləməsini təmin edir. Formatlama həm sistem səhvlərini aradan qaldırır, həm də sürəti bərpa edir.

Usb flash kartı tez-tez müxtəlif cihazlara qoşmaq da risklidir. Xüsusilə ictimai kompüterlərdə (məsələn, çap mərkəzlərində və ya universitet laboratoriyalarında) virus riski yüksəkdir. Bu səbəbdən belə hallarda kartı qoşmazdan əvvəl antivirus qorumasını aktiv saxlamaq və istifadə sonrası kartı yoxlamaq vacibdir.

Əlavə olaraq, flash kart tam dolu vəziyyətdə saxlanmamalıdır. Hər zaman ən azı 10–15% boş yaddaş saxlamaq lazımdır. Bu, məlumat yazılarkən kartın daxili idarəetmə sisteminə ehtiyat bloklardan istifadə etməyə imkan verir və çiplərin aşınmasını azaldır.

Nəhayət, kartı bükmək, sıxmaq və ya açar dəstinə sərt şəkildə taxmaqdan çəkinmək lazımdır. Kiçik ölçüsü onu daha kövrək edir, fiziki təzyiq isə yaddaş çiplərini və port birləşmələrini zədələyə bilər.

Bu sadə qaydalar usb flash kartın ömrünü illərlə uzada bilər. Düzgün istifadə təkcə cihazı deyil, onun içindəki məlumatı da qoruyur. Çünki əslində dəyərli olan kartın özü yox, onun daşıdığı fayllardır.